Afyon Arabacı Hukuk
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Tüze, topluluk içre insanların düpedüz nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene çekmek, maşeri dirimın gerçekleşmesini hazırlamak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin hakkındasına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes doğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içre insanların gidiş ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte tüze, in davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-in, in-natür ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca görüş ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan görüşlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini hazırlamak maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın hepsidür. Elan münteşir bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş maşeri evetşama düzenidir. Tüze Lafız Anlamı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazı” kelimesinin çoğkoca “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na göre tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Fen Anlamı Tüze dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism gestaltlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi içre baz olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa alan kısmına Özel Tüze, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun saksılıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun bedel hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misil nitelikteki birlik durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze alanında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve kazanç cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kadar değişkin tüze dallarında değişkin yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik görüşleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş maşeri bir evetşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanların pasış ve güvenlik içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun kılgı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile topluluk içre canlı insanların, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından kaynaklanan gereksinimlerinı hakkındalamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni dirimın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun saf gestaltsına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine akla yatkın bulunmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sınırlıdır; soylu erki yokluklara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile mukannen bir aranjman şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında zatî bir özelliği deyimler. şahsiyet her hin haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni döndürmek uğrunda mütemadi ve değteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe peritonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze alanında hukuki bedel olarak lafız konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içaziz kurallar birlikü olarak tüze, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunduğuna göre, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir bedel niteliğindeki adalettir. Tüze bir topluluk düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım mevcut düzeni vikaye etmek, gerekse onu değteamültirmeyi meşrulaştırmak için her hin adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta hakkındamıza yerleşmiş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut tüze düzenlerinin kendisine akla yatkın olup olmadığı açısından bir bedel ve yorum ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı hakkındalıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Düzgülü olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşama uyacak, hem de bu maşeri dirimın pasış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.
